تحلیل و گونه شناسی اندیشه موعود در ادیان بزرگ قبل از اسلام
منجی موعود در معنای عامش از خصایص اعتقادات و باورهای بشری است، تقریبا قوم و مردمی را نمی‌بینیم که به نوعی در سر این سودا را نداشته باشند. اما نگاه مردمان به افق تاریخ از یکدیگر متفاوت است و به تبع، موعودشان گوناگون. پس دو کار باید کرد: یکی اینکه موعود ملل و ادیان را بر اساس منابع خودشان باز شناسیم (که تا حدودی به آن پرداخته شد) و دیگر اینکه گونه‌های اصلی این باور را معلوم نماییم. در این تحلیل پس از طرح برخی گونه‌ها و انواع اصلی این اندیشه، تلقی‌های مختلف از موعود در ادیان بزرگ قبل از اسلام را در این گونه ها دسته بندی و تحلیل نماییم.
گونه‌های اصلی منجی باوری:
الف- در نخستین نگاه، منجی موعود در اغلب دینها و فرهنگ‌ها به صورت موعود نجات بخش جمعی و نه فردی، که غالبا در پی نجات عموم افراد بشر است نمودار می‌شود. اما موعود نجات بخش جمعی خود می‌تواند سه نوع عملکرد داشته باشد که عبارتند از:
- نجات بخشی صرفا اجتماعی (اصلاح بنیانهای اجتماعی، فراهم آوردن رفاه، آزادی اجتماعی و بر پایی حکومت عدالت محور).
- نجات معنوی انسان‌ها و سکوت در باب وضعیت اجتماعی.
- نجات اجتماع توأم با رستگاری معنوی انسان ها.
